نخ چیست؟
نخ به رشته های باریک و بلندی گفته می شود . با روش‌های ریسندگی و از در کنار هم قرار گرفتن الیاف به وجود می آید و کاربردهای مختلف دارد.
نقش نخ در قالی بافی
تمام نخ ها در استفاده میشن فارغ از نوع آن (کرک ، ابریشم ، پشم و نخ …..) قبل از هر کاری به هم بافته میشوند. در صنعت فرش ماشینی بیشتر از این نوع ها که گفته شده استفاده میکن به طور مثال ویسکوز ، آکریلیک و ابریشم مصنوعی وغیره …….. استفاده میشود . ولی در فرش دستباف همان چهار نوعی که اول پارگراف گفته شد استفاده میشود.
ریسندگی نخ
ریسندگی نخ چند نکته قابل اهمیت دارد که برای نمونه به جهت تابیدن دوک نخ ریسی اشاره کرد . اگه جهت حرکت دوک نخ ریسی به سمت عقربه های ساعت باشد مانند حرف (S) بافته میشود ، اگر بر خلاف عقربه ساعت باشد مانند حرف (Z) بافته میشود. نخ ها به دو سته ترکیبی و غیر ترکیبی تقسیم میشوند که ترکیبی ها برای فرش های ماشینی استفاده میشوند. و نوع نخ های ترکیبی ویسکوز ، آکریلیک ، ابریشم مصنوعی وپلی پروپیلن هستند. نخ های ترکیبی بنا به رنگ ضخامت و چند لابودن نخ ها ترکیبات متفاوتی دارن. نخ های غیر ترکیبی که برای فرش های دست باف استفاده می شود طبیعی هستند. که در این نوشته به آن ها اشاره میکنیم.
ابریشم
نخ های ابریشمی از پیله کرم ابریشم تولید میشود و از نظر کیفیت استحکام و مقاوت بالایی در برابر نخ های پشمی و نخی دارد از نظر قطر نازک لطیف هستند . برای بافت فرش با نخ ابریشمی زمان بیشتری میبرد و کار خیلی سختی است . بخاطر نازک بودن نوع نخ رج بافته شده بیشتر از نوع دیگر نخ ها است .
اهمیت فرش ابریشمی
که اکثر فرش های ابریشمی رج های بالای 65 تا دارند به همینن دلیل است که قیمت این نوع فرش ها بالا هستن . نخ ابریشم نسبت به بقیه نوع نخ ها نرم تر است و برای برجسته کردن طرح فرش از آن استفاده میکنند. نخ ابریشمی که در فرش استفاده میشود بخاطر نرم بودن به اصطلاح روی کار می خوابد و ارتفاع کمتری میگیرد و بعداز تموم شدن بافت فرش خودش را برجسته تر نشان میدهد. بخاطر رنگ و لعابی که به فرش میدهد خیلی زیبا خودش را نمایان میکند طوری که چشم را نوازش میکند . برای نمونه کار های فرش های ابریشمی میتوان به استان های تبریز ، اصفهان و قم اشاره کرد
کرک
کرک به نوعی پشم گفته میشود که از موی زیر دست شتر بدست آید و بخری میگویند از شانه کردن پشم گوسفند ، بزو شتر بدست میاد اگر این گفته درست باشد پس خیلی کم و کمیاب است و برای تولید فرش کافی نیست. پس کرک چیست ؟ به اصطلاح امروزی در بازار فرش فروش ها به پشم گوسفند مرینوس که نژاد انگلیسی دارد و جنس بسیار مرغوبی دارد کرک گفته میشود. به خاطر این که جنس مرغوب و کم بودن این نوع پشم نسبت به پشم های دیگر ، فرشی که با کرک بافته میشود ظرافتی بهتر و قیمتی بالاتر از دیگر فرش ها دارد.
پشم
نخ پشمی از ریسیدن پشم گوشفندان بدست میاد و رایجترین نخ در صعنت فرش بافی است که کاربرد زیادی دارد . بیشتر فرش های بافته شده توسط عشایر از این نوع نخ ها تهیه میشود. فراش های که توسط عشایر بافته میشود ارگانیک هستند یعنی این که با دست ریس هستند و رنگ آنها از گیاهان درست میشوند و برای سلامت و بهداشت بسیار مفید هستند و با طبیعت سازگاری دارند. برای داشتن یک پشم مناسب برای فرش باید به چند نکته توجه کرد نژاد گوسفند ، سن گوسفند ، زمان چیندن پشم و غیره ……. گوسفندان ایرانی معمولا پم ضخیم دارند و استحکام خیلی خوبی دارند و خصوصیات تولید فرش را دارد.
نقش نقشه در قالی بافی
برای بافت فرش به طرح یا نقشه نیاز دارید که از آثار زیبا مثل گل بوته ، سیاه قلم ، حیوانات ، آیه قرآن و غیره توسط هنرمندان و طراحان به صورت طبیعی کشیده شده اند . وتبدیل به اثر قابل بافت کرده اند . و بافنده ها با بافتن این اثر ها روی قالی پیاده می کنند و اثر جاودانی به یادگار میگزارند. در فرش بافی طراحی مجموعه اعمال را شاامل میشوند که به منظور پیش بینی بافت یک فرش صورت میگیرد این اعمال شامل:
- تعیین نقش
- تصویر کشی
- نقطه گذاری
- رنگ آمیزی
به این نکته هم توجه کنین که اکثر مناطق همچون کشور آذربیجان به جای رنگ گزارآمیزی از شیوه شماره گذاری استفاده می کند . مزیت این روش نسبت به رنگ آمیزی این است که ارزان تر و به صرفه بودن آن است . و یکی دیگر از مزیت آن از آسیب زدن به نقش جلو گیری میکنند . بعد از مراحل که انجام شد نقشه را به چند قطع برش میزنند و بر روی یک مقوا یا پارچه می چسبانند . برای کشید نقشه اول روی کاغذ های پوستی طرح را می کشند و بعد با استفاده از میز های نوری = روی کاغذ های شطرنجی انتقال میدهند . عملیات نفطه کردن و رنگ آمیزی انجام میشود . کاغذ های شطرنجی از خانه های کوچک تشکیل شده است که هر خانه بزرگ در جهت عرض و طول به 10 خانه کوچک مساویی هم تقسیم میشود هر خانه کوچک معادل 1 گره می باشد.
اصول طراحی
برای تهیه نقشه باید به اصول طراحی و نقشه کشی رعایت کنید .عبارتند از:
- برای نقشه های سنتی باید بین رنگ زمینه و حاشیه تناسبی ایجاد شود .
- پهنای مجموعه حاشیه فرش در دو طرف معمولا معادل 1/3 عرض فرش است.
- در صورتی که فرش ترج دارد باید ترج آن 1/3 طول فرش باشد گاهی اقات تا 1/5 طول فرش است.
- در صورتی که نقشه شماره گذاری رنگ بندی شده است باید شماره ها دقیق و کارت رنگ همراه ان باشد.
- اگر قالی با استفاده از گره فارسی و ترکی بافته بشود باید نقطه چینی آن دقیق و واضح باشد.
- حاشیه های سنتی که طرح گل دارن باید با زاویه 45 درجه کشیده شوند.
انواع نقشه
نفشه ها از نظر خطوط به دو دسته شکسته هندسی و منحنی گردان تقسیم میشوند . نقش های شکسته یا هندسی زائده خیال بافنده است که شکل نقش ساده ای دارند و اغلب به نقش نیاز ندارند و این نوع طرح نقشه ها در مناطق عشایر و چادرنشین رایج است. و بیشتر برای فرش های بزرگ و متوسط استفاده میشود. نقش های منحنی یا گردان چون بیشترین استفاده از ان در شهر ها هست به لقب شهری بافت مشهور هستند و از نقش های هندسی پیچیده تر هستند بخاطر همین است که روی کاغذ شطرنجی کشیده میشوند . قبل از بافت فرش باید این گونه نقش ها باید بطور دقیق طراحی شوند.
روش نقطه گذلری روی نقشه
- نقشه نقطه گذاری شده
- نقشه که قسمتی از آن نقطه گذاری شده اند
- نقشه بدون نقطه گذاری
- نقشه بدون به کار بردن نقطه گذاری
همانگونه که می‌دانید بافت نقشه‌های نقطه‌گذاری شده نسبت به انواع دیگر ساده‌‌‌تر می‌باشد و نقطه‌گذاری کردن نقشه باعث میشود تا بافنده به راحتی بتواند محل قرار گرفتن نقطه‌ها را روی چلّه‌های فرش تشخیص دهد و اقدام به بافت کند . در مراحل بعدی و به عبارتی بهتر در نقشه‌های نوع سوم هیچ‌کدام از قسمت‌های طرح نقطه‌گذاری نشده است. بافت این‌گونه نقشه‌ها را فقط بافنده‌های ماهر می‌توانند انجام دهند.در این جا بهتر است که اشاره‌‌ای مختصر و کوتاه به نقشه‌های کامپیوتری داشته باشیم. کامپیوتر بعنوان یک صنعت جدید کمک قابل ملاحظه‌‌ای به طراحان فرش نمود و نقشه‌های کامپیوتری بسیار دقیق هستند. مزیّت استفاده از کامپیوتر در طرّاحی نقشه‌های فرش، سرعت، دقّت و تنوع طرح‌های کامپیوتری می‌باشد.
اندازه نقشه ها
- نقشه تمام یا سراسرس
- نقشه
- نقشه
- تکراری
نقشه های سرسری بدون تکرار و هیچ قسمتی با قسمت دیگر قریبنه نیستن و نقشه های نیمی از یک فرش هستن و نیم دیگر آن تکرار میشود و نقشه های نقش این نوع نقشه ها از هر چهار طرف تکرار میشوند و در آخر نقشه های تکراری یا واگیره نقش های آن در طول و پهنا تکرار میشوند.
قسمت های مختلف نقشه
نقشه از سه قسمت اصلی که لوار ، حاشیه و متن تشکیل شده است .قسمت اول نقشه یا لوار یا کناره به انتهایی ترین قسمت فرش گفته میشود که برای بافت این قسمت از فرش به نقشه نیاز نداریم . قسمت دوم حاشیه با پهنای متفاوت و به صورت‌های حاشیه خارجی و حاشیه داخلی می‌باشد و از نظر پهنا معادل 1/6 کل عرض فرش می‌باشد. و بطورکلی پهنای حاشیه‌های دو طرف فرش شامل ساده بافی، حاشیه کوچک، حاشیه بزرگ و طره جمعا عادل 1/3 عرض فرش می‌باشد. و در آخر متن یا زمینه به داخلی‌‌‌ترین قسمت فرش که بیشترین مساحت فرش میکویند که از ترنج و لچک تشکیل شده که ترج به گل وسط فرش گفته میشود که به صورت دایره و بیضی یا غییره کشیده میشود . و چهار گوشه فرش که به صورتت مثلث هستند را لچک میگویند. که متناسب با ترنج است.