مهم ترین مرحله در بافت هر گلیم و فرش عملیات چله کشی آن است. حقیقت این هست بدون چله کشی نمیتوان فرشی با کیفیت تولید کرد. در این جا ماقصد داریم ابزار ها و انواع روش های چله کشی شما را اشنا کنیم .
مواد اولیه و وسایل مورد نیاز برای کار چله کشی :
برای عملیات چله کشی نیازمند ابزار خاصی هستیم که عبارت هست :دار قالیبافی ، دفه و دفتین ، نقشه قالی ، نخ چله ، آچار ، تسمه چوبی ، سیخ پود کشی ، متر ، مداد سیاه یا ماژیک معمولی ، میخ و چکش؛ بیشتر این ابزار در بافت فرش هم به کار میرود. در ادامه با هریک اشنا میشیم.
دار قالی
دار قالی در واقع یک چهارچوب فلزی و یا چوبی میباشد که قالی و فرش بر روی آن قرار میگیرد تا بافته شود. دارهای قالی در انواع و سایزهای مختلفی وجود دارند که متناسب با نقشه ی مورد نظر انتخاب میشوند. رایج ترین دارهای قالی عبارتند از دار افقی و دار عمودی.
نقشه فرش
در واقع تصویر قالیست که قالیباف با خواندن آن میتواند طرح مورد نظر را پیاده نماید . در چله کشی نیز تعداد تار های چله با توجه به نقشه فرش تعیین میشود ، بنابراین یک قالیباف باید در خواندن نقشه های فرش به مهارت کافی برسد .
نخ چله
نخ چله با توجه به طرح و رجشمار قالی تهیه و استفاده میشوند. که بسته به نوع محصول تغییر میکند.معمولا این نخ ها از جنس پنبه ، ابریشم و یا پشمی هستند .
مشخصات و ویژگیهای انواع نخ چله
نخ چله با جنس پشمی
امروزه نخ چله با جنس پشمی مورد استقبال نیست. دلیل استفاده ازآن در گذشته در دسترس بودن آن نسبت به سایر مواد بوده است .
نخ چله با جنس پنبه ای
از الیاف غوزک پنبه تهیه میشود. بسته به کاربرد تولید متفاوتی دارد. نخ های استفاده شده در چله کشی با نمره های ۱۰ ، ۲۰ ، ۳۲ و ۴۰ تهیه میشوند. و متاسب بر نوع بافت یعنی درشت بافت و یا ریز بافت بصورت یک لا و چند لا مورد استفاده میشود.
نخ چله با جنس ابریشمی
از پیله کرم ابریشم توسط توسط کارخانجات ابریشم کشی تهیه و تولید میشوند ، نخ های ابریشمی دارای ظرافت و لطافت زیادی و همچنین استحکام بسیار بالایی برخوردار میباشند و بیشتر در چله کشی قالیهای ظریف و ریز بافت کاربرد دارند.
عملیات چله کشی و انواع آن
همانطور که گفتیم مهمترین مرحله قبل از بافت هر گلیم و فرشی عملیات چله کشی آن می باشد ، این عملیات معمولا به یکی از روشهای ترکی و یا فارسی انجام میشود که در ادامه به توضیح هر کدام میپردازیم :
دار قالی و چله کشی
چله کشی به روش ترکی
در این روش در ابتدا به دو نفر نیازمندیم، این چله کشی مستقیماً روی دار قالی ترسیم می شود ابتدا دو نخ زه را موازی عرض دار به راست رو هم میبندند ، باید طول زهوارها بلندتر از عرض دار باشد تا گره زدن آنها آسان تر شود.
نخ چله را با توجه به زوج یا فرد بودن تعداد شیرازه ها رد می کنند. نخ را به شکل گلوله از زیر یا رو به نفر دوم میدهند تا او هم بد از رد کردن از محل علامت گزاری شده دوباره به نفر اول برگرداند.این کار انقدر تکرار میشود تا چله به صورت مساوی در بیاید.
در نهایت چله ها در فاصله بین زهوارها حالت ضربدری یا زیگزاگی پیدا خواهند کرد. قدم بعدی در این عملیات رد کردن چوب مهار به جای نخ اول است ، در نهایت نیز گلیم بافی و زنجیره بافی انجام میشود و در ادامه نیز به جای نخ زه بالایی چوب هاف را قرار میدهند.
چله کشی به روش فارسی
در این روش بر خلاف چله کشی به روش ترکی در ابتدا روی زمین آماده و تهیه شده سپس بروی دار قالی منتقل میشود، این روش بیشتر در مناطقی که فرش ها بصورت فارسی باف تهیه میشوند بیشتر کاربرد دارد.
در اولین گام نخ چله را یک متر در نظر میگیرند ، سپس از سه میله فلزی به قطر ۱٫۵ سانت و طول ۱ متر استفاده مینمایند. این سه میله را به ترتیب و با فاصله ی یک متر و سه متر از هم در زمین جایگذاری میکنند.
نکته مهم این است که برای سهولت انجام چله کشی میله دوم نباید در امتداد میله اول و سوم باشد ، بعد از استوار کردن میله ها نخ چله را دور میله اول گره می زنند و از زیر میله دوم رد میکنند ، نخ را به گونه ای میگردانند که میله سوم را دور بزند و در برگشت از روی میله دوم و زیر میله اول عبور کند .
اگر این چله کشی به درستی انجام شود نخهای بین میله اول و دوم به صورت ضربدری شکل میشوند.
مقایسه چله کشی به روش ترکی و روش فارسی
از ویژگی های مثبت چله کشی به روش ترکی میتوان به آسانتر بودن ، پایین کشی و تسلط بیشتر بافندگان در کار اشاره نمود ، همچنین میتوان گفت نظم و تمیزی بافت نیز در این روش بیشتر است اما این روش معایبی نیز دارد که مهمترین آنها نبودن کوجی و زدن تسمه در کناره فرش است که میتواند منجر به کج شدن قالی و جدا شدن شیرازه شود ، این مشکل علاوه بر کم کردن کیفیت کار سبب پایین آمدن دوام فرش نیز خواهد شد.
ویژگیهای مثبت چله کشی به روش فارسی نسبت به روش ترکی را میتوان کج نشدن قالی به علت وجود کوجی ، ثابت بودن تنظیم چله در زیردار و سردار ، امکان بافت قالی با طول زیاد و امکان بافت گلیم بافی به حالت کرباس دانست. قاعدتا این روش نیز ایراداتی داذد که مهمترینشان تسلط کمتر بافنده روی کار ، دشوار بودن پایین کشی قالی و احتمال پارگی قالی بر اثر دوخت زدن در موقع پایین کشی میباشد.
چله کشی به روش تلفیقی
ترکیبی از دو روش چله کشی ترکی و فارسی میباشد تا شرایط راحت تری برای بافنده ایجاد شود، در این روش از دار ترکی استفاده می کنند اما چله را به روش فارسی بر روی زمین قرار مینمایند.، به این صورت که به جای میله ی اول و سوم ، از لوله هایی فلزی با عرضی هم اندازه ی عرض چله و به قطر ۲ سانت استفاده میشود ، باقی عملیات مانند چله کشی فارسی انجام میشود و در نهایت نیز چله به روی دار ترکی انتقال داده میشود.
پایین کشی فرش و چله
پایین کشی فرش نیز از وظایف چله کش است و بهتر است این کار را به یک متخصص واگذار نمایید. پایین کشیدن فرش در واقع زمانی انجام میشود که ارتفاع فرش بافته شده به حدی رسیده باشد که مانع ادامه بافت شود و کار را سخت نماید.
نکات مهم در هنگام عملیات چله کشی
- ابتدا باید دار قالی بررسی شود تا از سالم بودن آن اطمینان حاصل نمود ، از مهمترین نکاتی که در خصوص دار قالی باید توجه کرد عدم داشتن هرگونه عیب و برآمدگی زائد، موازی بودن سردار و زیردار و عمود بودنشان بر راست روها میباشد.
- یکی از نکات مهم دیگر این عمل متقارن بودن آن و در وسط قرار گرفتن چله میباشد به این علت که سنگینی چله ها در یکطرف متمرکز میشود سبب از بین رفتن کار میشود.
- مورد بعدی یکنواخت و مساوی بودن کشش نخ های تار در تمام عرض دار است.توصیه این هست برای رفع این مشکل انجام دادن انجام عملیات چله کشی در یک زمان و بدون وقفه میباشد.
- اگر قصد بافت گلیم را دارید باید کشش چله ها برای بافت گلیم باید متوسط باشد. و نباید با کشش زیاد انجام دهیم.
- دقت کنید اگر قصد بافت گلیم را دارید بهتر است عمل چله کشی را با کشش زیاد انجام ندهید ، کشش چله ها برای بافت گلیم باید متوسط باشد.
- نخ چله را حتما به تناسب ظرافت و درشتی طرح تهیه نمایید.